Anıtın adı:

İlyas Bey Külliyesi

Şehir:

Milet harabeleri içinde, Balat-Söke, Aydın, Türkiye

İnşa tarihi:

H. Zilkade 806 / M. Mayıs-Haziran 1404

Dönem / Hanedan:

Menteşe Beyliği

Bani(ler):

Şücaeddin İlyas Bey.

Tanıtım:

Antik dönemin önemli İyon kentlerinden biri olan Miletos (Palatia), 7. / 13. yüzyılın ikinci yarısında “Balat” adıyla Menteşe Beyliği topraklarına katılmıştı. Osmanlı Sultanı Yıldırım Bayezid, 793 / 1391'de Menteşe Beyliği topraklarını Osmanlı topraklarına dahil etmişti. Yıldırım Bayezid'in 805 / 1402'deki Ankara Savaşı'nda Timur'a yenik düşmesi sonrasında, bu topraklar tekrar Menteşe Beyliği'ne iade edilmiş ve Balat beyliğin başkenti olmuştu.

Antik Miletos kenti üzerine kurulan Balat'ta, Menteşe Beyliği döneminde inşa edilmiş çok sayıda yapı bulunmaktadır. Bu yapıların en önemlisi, İlyas Bey'in tahta dönüşünden hemen sonra, bir medrese ve iki hamamla birlikte inşa ettirdiği camisidir.

Duvarlarla çevrili geniş bir bahçe içine yerleştirilmiş olan cami ve medrese, ortak bir avluyu paylaşmaktadır. Medresenin kuzeybatısında, işlevi tartışmalı bir yapı kalıntısı vardır. 1994 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında, medresenin batısında, bahçe duvarına paralel uzanan, külliyeye sonradan eklenmiş başka bir medreseye ait hücrelerin temelleri ortaya çıkarılmıştır. Külliyeye ait olduğu kabul edilen iki hamam, medresenin kuzeydoğusundadır.

İlyas Bey Camii, yaklaşık 18 x 18 metre boyutlarında, 14 metre çapında bir kubbeyle örtülü, kare planlı bir yapıdır. Beden duvarları devşirme mermerlerle kaplanmış; kubbesi tuğlayla örülmüştür. Son cemaat yeri yoktur. Yapının kuzeybatı köşesinde yer alan ve girişi harimden sağlanan minaresi, 1955 yılında meydana gelen depremde yıkılmıştır. Camiye, kuzey cephesinin ortasında yer alan eyvan şekilli bir taçkapıdan girilmektedir. Eyvan, iki mermer sütunla Bursa kemerli üç bölüme ayrılmış; ortadaki geniş bölüm giriş açıklığı, yanlardaki iki bölüm ise şebekeli mermer levhalar içeren birer pencere olarak düzenlenmiştir. Yapının kubbe geçişleri, iri tromplarla sağlanmıştır. Trompların içi, istiridye kabuğu, üçgen ve mukarnaslarla süslenmiştir.

İlyas Bey Camii, zengin taş süslemeleriyle dikkat çeken bir yapıdır. Başta taçkapı ve mihrap olmak üzere doğu, batı ve güney cephelerindeki tüm pencerelerin alınlıklarında ve alt sıra pencerelerinin tavanlarında, oyma ve kakma teknikli bitkisel ve geometrik süslemelerle, yazı şeritlerine yer verilmiştir. Kakma teknikli süslemelerde renkli taşlar ve çiniler kullanılmıştır.

Camiyle aynı avluyu paylaşan medrese, kaba yonu taşlarla inşa edilmiştir. Kalan izlerden düz ahşap tavanla örtülü olduğu anlaşılan 12 öğrenci hücresi ve kubbeyle örtülü bir dershane mekanından oluşmaktadır.

Cami ve medresenin kuzeydoğusunda yer alan iki hamamın beden duvarları kaba yonu taşlarla, kubbe ve tonozları ise tuğlayla inşa edilmiştir. Soyunmalık mekanı 1991 yılında gerçekleştirilen kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan kuzeydeki Büyük Hamam, “üç eyvanlı ve iki köşe hücreli” bir sıcaklığa sahiptir. Sıcaklık duvarlarında, sıva üzerine baskı tekniğiyle oluşturulmuş süsleme izleri görülmektedir. Büyük Hamam'ın 2m. güneyinde yer alan Küçük Hamam ise yan yana dizilmiş üç küçük mekandan oluşmaktadır.

Külliye, ziyarete açık durumdadır.

View Short Description

Menteşe Beyliği'nin son başkenti Balat'ta yer alan İlyas Bey Külliyesi, cami, medrese ve iki hamamdan oluşmaktadır. Medrese ve hamamların sadeliğine karşılık cami, inşa malzemesi ve süslemeleri bakımından Beylikler Dönemi mimarisinin en göz alıcı örneklerindendir. Taçkapı, mihrap ve pencerelerdeki oyma ve kakma teknikli bitkisel ve geometrik süslemeler ile yazı şeritleri görülmeye değer güzelliktedir.

Tarihlendirme:

Taçkapının ortasındaki kemer alınlığında yer alan yazıtta, bani adı ve inşaatın başlangıç tarihi verilmiştir. Yazıta göre Şücaeddin İlyas Bey tarafından inşa ettirilen yapının inşasına Zilkade 806 / Mayıs-Haziran 1404'de başlanmıştır. Bazı araştırmacılar, mihrap nişinde yer alan yazıtta usta adı olarak “Nasreddin Altana” adının verildiğini ileri sürse de, kitabe bugün okunamayacak durumdadır.

Seçme Kaynakça:

Durukan, A., Balat İlyas Bey Camii, Ankara,1988.

Eyice, S., “İlyas Bey Camii”, Türk Ansiklopedisi, XX, Ankara,1972, s. 102.

ünal, R.H., “İlyas Bey Külliyesi”, Erken Osmanlı Sanatı, Beyliklerin Mirası, Madrid 1999, s.49-51.

Wittek, P., Menteşe Beyliği, (çev. O.Ş.Gökyay), Ankara, 1986.

Wulzinger, K.-Wittek, P.-Sarre, F., Das Islamische Milet, Berlin und Leipzig, 1935.

Citation:

Şakir Çakmak "İlyas Bey Külliyesi" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;ISL;tr;Mon01;10;tr

Hazırlayan: Şakir Çakmak

MWNF Numarası: TR 16

RELATED CONTENT

 Artistic Introduction

 Timeline for this item

Islamic Dynasties / Period

Menteşe Beyliği


On display in


Download

As PDF (including images) As Word (text only)