Anıtın adı:

Ulu Cami

Şehir:

Birgi-Ödemiş, İzmir, Türkiye

İnşa tarihi:

H. 712 / M. 1313 ; Minber H. 722 / M. 1322

Mimar(lar) / usta(lar):

Usta Muzaffereddin bin Abdülvahid.

Dönem / Hanedan:

Aydınoğlu Beyliği

Bani(ler):

Aydınoğlu Mehmed Bey.

Tanıtım:

Aydınoğlu Beyliği'nin kurucusu Mehmed Bey, 707 / 1308 yılında fethettiği Birgi'yi kendisine başkent yaparak, 712/1313 yılında Ulu Cami'yi inşa ettirmiştir. 735 / 1334 yılında ölen Mehmed Bey'in Türbesi, camiyle aynı avlu içinde yer alır.

Aydınoğlu Beyliği'nin erken tarihli yapılarından biri olan Birgi Ulu Camii, Anadolu'da sıklıkla karşılaşılan mihrap önü mekanı kubbeyle örtülmüş 5 sahınlı bazilikal planlı bir yapıdır. Yapıda inşa malzemesi olarak moloz taş, kesme taş ve mermer bloklar ve tuğla kullanılmıştır. Doğu ve güney cephesindeki mermer bloklar ile güneydoğu köşesindeki arslan heykeli devşirmedir. Cephelerinde iki sıra pencere vardır. Doğu ve kuzey cephelerinin ortasında mermerle inşa edilmiş birer taçkapı bulunur. Her iki taçkapı üzerinde de, birer inşa kitabesi bulunmaktadır. Minaresi, alışılmışın dışında, kıble duvarının batı ucuna bitişik inşa edilmiştir. Devşirme mermer bloklarla kaplanmış kübik kaide üzerinde tuğladan silindirik minare gövdesi yükselir.

Kareye yakın dikdörtgen planlı harimde, mihraba dik uzanan beş sahın, birbirinden sütunlar üzerine oturan sivri kemerlerle ayrılmıştır. Sütunlar ve başlıkları devşirme malzemedir. Orta sahın, yan sahınlardan daha geniş ve yüksektir. Harim, dıştan madeni levhalarla kaplanmış, iki yana eğimli ahşap bir çatıyla örtülüdür. Mihrap önünde kemerlerle oluşturulan kare alan pandantiflerle geçilen bir kubbeyle örtülmüştür. Güney duvarının ortasında bulunan mihrap nişi, dikdörtgen planlıdır. Güney duvarının batı ucunda minare girişi yer alır.

Birgi Ulu Camii'nde, bol miktarda ahşap ve çini süsleme bulunur. Minarede firuze sırlı, sırsız tuğla ve çini mozaik süslemeler görülür. Mihrap patlıcan moru ve firuze renkli çini mozaiklerle süslüdür. Benzer çini mozaik süsleme, mihrap önü mekanını sınırlayan kemerlerden kuzeydekinde de bulunmaktadır.

Yapının minberi ve pencere kanatları 8. / 14. yüzyıl ahşap işçiliğinin önemli örneklerindendir. Ceviz ağacından kündekari tekniğinde yapılmış minberin tüm yüzeyleri yoğun bir süslemeye sahiptir. Üç, beş, sekiz ve on kollu yıldızlar ile dörtgen, altıgen ve sekizgenlerden oluşan geometrik kompozisyonlarda, herbir geometrik motifin yüzeyi grift bitkisel örneklerle bezenmiştir. Ayrıca, çoğu dinsel içerikli olan çok sayıda Arapça kitabe vardır. Kitabelerden minberin bani ve usta adı ile yapım tarihini veren üç kitabesi sağ yan yüzdedir. Bu kitabelerden, minberin Mehmed Bey tarafından, 722 / 1322 tarihinde, Muzaffereddin bin Abdülvahid isimli bir ustaya yaptırıldığı anlaşılmaktadır. 1995 yılında çalınan minberin kapı kanatları, Londra'da bir müzayedede satılırken yakalanmıştır. Yapının alt sıra pencerelerini örten ahşap kanatları da yoğun süslemelere sahiptir. Ceviz ağacından yapılmış kanatlar bitkisel ve geometrik motifli kompozisyonlarla süslenmiştir. Süslemelerin yanı sıra, dinsel içerikli kitabeler de bulunmaktadır.

Halen işlevini sürdüren yapı, çeşitli onarımlar geçirerek günümüze ulaşmıştır.

View Short Description

Aydınoğulları'nın ilk başkenti Birgi'deki Ulu Cami, beyliğin kurucusu Mehmed Bey tarafından yaptırılmıştır. Mehmed Bey'in türbesi de, yapının batısında bulunmaktadır. Beş sahınlı bazilikal plana sahip caminin mihrap önü bir kubbeyle örtülüdür. Çini mozaik mihrabı Selçuklu geleneğini sürdürürken, ahşaptan yapılmış minberi ve pencere kapakları 14. yüzyıl ahşap işçiliğinin en özgün örneklerindendir. Minberin kapı kanatları 1995 yılında çalınmış ancak Londra'da bir müzayedede satılırken yakalanarak geri alınmıştır.

Tarihlendirme:

Kuzey ve doğu taçkapıları üzerinde bulunan iki kitabe, benzer bilgileri içermektedir. Bu kitabelere göre, yapı, Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından 712/1312-13 yılında inşa ettirilmiştir. Yapının minberinde bulunan kitabeden, minberin de Aydınoğlu Mehmed Bey tarafından 722/1322 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır.

Seçme Kaynakça:

Kuyulu, İ. “Birgi Ulu Cami”, Erken Osmanlı Sanatı, Beyliklerin Mirası, Madrid, 1999, s. 71-72.

Oral, Z., “Anadolu'da Sanat Değeri Olan Ahşap Minberler, Kitabeleri ve Tarihçeleri”, Vakıflar Dergisi, V, 1962, 23-77.

Önkal, H., “Birgi Ulu Camii ve Selçuklu Geleneğiyle İlişkisi Üzerine”, I.-II. Milli Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, Konya 1993, s. 51-55.

Önkal, H., “Birgi Ulu Camii Hakkında Bazı Mülahazalar”, 9. Milletlerarası Türk Sanatları Kongresi, Bildiriler, C. III, Ankara 1995, s. 31-35.

Ünal, R. H., “Ulu Cami”, Birgi Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları (Yay. Haz. R.H.Ünal), Ankara 2001, s.59-79.

Citation:

İnci Kuyulu Ersoy "Ulu Cami" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;ISL;tr;Mon01;12;tr

Hazırlayan: İnci Kuyulu Ersoy

MWNF Numarası: TR 18

RELATED CONTENT

 Artistic Introduction

 Timeline for this item

Islamic Dynasties / Period

Aydın Oğulları Beyliği (1308-1425)


Download

As PDF (including images) As Word (text only)