Anıtın adı:

Yıldırım Külliyesi

Şehir:

Yıldırım semti, Bursa, Türkiye

İnşa tarihi:

H. 8. / M. 14. yüzyılın sonu

Mimar(lar) / usta(lar):

Hüseyin oğlu Ali.

Dönem / Hanedan:

Erken Osmanlı Dönemi

Bani(ler):

Yıldırım Bayezid (H. 791-805 / M. 1389-1402), Sultan Süleyman Han.

Tanıtım:

Yıldırım Bayezid Külliyesi, Bursa'nın Yıldırım Semti'nde oldukça dik bir tepenin üzerinde yer almaktadır. Külliyeden günümüze cami, medrese, darüşşifa, hamam ve türbe olmak üzere beş yapı sağlam olarak gelebilmiştir. Külliyede bulunduğu bilinen imaret ve kasır ise mevcut değildir. Yapıların, özellikle 1855 yılındaki depremde büyük zarar gördüğü bilinmektedir. Arazinin topoğrafik yapısı nedeniyle külliyeyi oluşturan yapıların oldukça dağınık bir şekilde yerleştirildikleri dikkati çekmektedir.

Külliyenin inşa edildiği tepenin en üst noktasında, külliyenin merkezi konumundaki cami yer almaktadır. “Tabhaneli Camiler” plan şemasında, kesme taşlarla inşa edilmiş cami, harim, orta avlu, orta avlunun iki yanında birer eyvan ile eyvanların kuzey ve güneyine yerleştirilmiş ikişer tabhane mekanından oluşmaktadır. Kuzey cephesinde beş birimli bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Camide, tabhane mekanları aynalı manastır tonozuyla; girişin iki yanındaki iki küçük mekan haç tonozla; diğer mekanların tümü birer kubbeyle örtülüdür. Caminin kuzeydoğu ve kuzeybatı köşelerinde yükselen minareler yıkılmıştır. Günümüzde, yapının batı cephesinin kuzey ucunda yer alan minare sonradan inşa edilmiştir.

Medrese, caminin yaklaşık 30 m. kuzeybatısındadır. Taş ve tuğla ile inşa edilmiş yapı, bir avlunun üç kenarına sıralanmış mekanlar ve güney cephesinden dışa taşıntı yapan dershane eyvanından oluşmaktadır. Avlunun üç kenarında revak vardır.

Ankara Savaşı'nda (805 / 1402) Timur'a yenilen ve esir düştükten sonra Akşehir'de vefat eden I. Bayezid'e ait olan türbe, külliyenin en küçük yapısıdır. Caminin yaklaşık 30 m. kuzeyinde yer alan yapı, tek kubbe ile örtülü kübik bir gövde ve kuzey cephesindeki, kubbelerle örtülü üç birimli bir revaktan oluşmaktadır. Duvarları, dönüşümlü yerleştirilmiş bir sıra kesme taş, iki sıra tuğla ile kaplıdır.

Caminin, yaklaşık 100 m. güneybatısında yer alan hamam, enine sıcaklıklı ve çifte halvetli plan şemasına sahiptir. Tek kubbeli soyunmalık mekanı ile sıcaklık arasında bir kubbe ile örtülü ılıklık mekanı bulunmaktadır.

Darüşşifa, caminin, yaklaşık 300 m. güneydoğusundadır. Yaklaşık 17.60 x 36.00 m. ölçülerindeki bir avlunun çevresine yerleştirilmiş mekanlardan oluşmaktadır. Avlunun iki uzun kenarına, üzeri beşik tonozla örtülü revak inşa edilmiştir. Girişin karşısında yer alan büyük mekan kubbeyle, diğer mekanlar beşik tonozla örtülüdür.

Külliyede, caminin dış cephelerinde ve medresenin giriş cephesinde taş üzerine oyma tekniği ile yapılmış süslemeler görülmektedir. Caminin güneydoğu ve güneybatı tabhane hücrelerindeki ocak ve dolap nişi cephelerinde, kalıplama tekniği ile yapılmış alçı süslemeler vardır. Medresenin pencere alınlıklarına ve darüşşifanın giriş eyvanındaki nişlerin içine, tuğla ve taş ile geometrik örnekli süslemeler yapılmıştır. Caminin kuzey cephesi ile tabhane mekanlarında ve medresedeki dershane eyvanının batı cephesindeki pencere alınlığında az miktarda çini süslemeye de rastlanmaktadır.

Osmanlı mimarisinin ilk külliye örneklerindendir. Osmanlılardan önce sultanların ya da devlet ileri gelenlerinin şehrin farklı yerlerine inşa ettirdikleri farklı işleve sahip yapıların Osmanlılarla birlikte bir avlu içerisine topluca inşa edildikleri ve bu yapı topluluğunun merkezinin de cami olduğu görülmektedir. Bursa Yıldırım Külliyesi, küçük bir tepe üzerine inşa edilmiştir. Cami, medrese, darüşşifa, hamam, türbe, imaret ve kasırdan oluşan külliyenin merkezi konumundaki cami, tepenin en üst noktasında yer almaktadır.

Tarihlendirme:

Külliyede, türbe dışındaki yapılarda inşa kitabesi yoktur. Yıldırım Bayezid'e ait Evâsıt-ı Ramazan 802 / Mayıs 1400 tarihinde düzenlenmiş vakfiyede külliyedeki yapılardan söz edilmiş ancak inşa tarihleri verilmemiştir. Vakfiyelerin, genellikle yapıların inşasından sonra düzenlendiklerini dikkate alarak külliye inşaatının 8. / 14. yüzyılın sonlarında tamamlandığını söyleyebiliriz. Türbedeki kitabeden ise, türbenin Muharrrem 809 / Haziran 1406 tarihinde Sultan Süleyman Han tarafından Hüseyin oğlu Ali adlı bir ustaya inşa ettirildiği anlaşılmaktadır.

Seçme Kaynakça:

Ayverdi, E.H., “Yıldırım Bâyezid'in Bursa Vakfiyesi ve Bir İstibdalnâmesi” Vakıflar Dergisi, VIII, 1969, 38-46.

Ayverdi, E.H., İstanbul Mi'mârî çağının Menşe'i Osmanlı Mi'mârîsinin İlk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gaazîler Hüdavendigâr ve Yıldırım Bâyezid 630-805 (1230-1402), II. Baskı, İstanbul, 1989.

çetintaş, S., Türk Mimari Anıtları, Osmanlı Devri Bursa'da Murat I ve Beyazit I Binaları, İstanbul, 1952.

Demiralp, Y., Erken Osmanlı Sanatı, Beyliklerin Mirası, Madrid, 1999, s. 105-107.

Gabriel, A., Une Capitale Turque Brousse Bursa, Paris, 1958.

Wilde, H., Brussa, Berlin, 1909.

Citation:

Yekta Demiralp "Yıldırım Külliyesi" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;ISL;tr;Mon01;14;tr

Hazırlayan: Yekta Demiralp

MWNF Numarası: TR 22