Fotoğraf: Bozkurt ErsoyFotoğraf: Kemal NuraydınFotoğraf: Kemal NuraydınFotoğraf: Kemal Nuraydın


Anıtın adı:

III. Ahmed Çeşme ve Sebili

Şehir:

Sultanahmet, İstanbul, Türkiye

İnşa tarihi:

H. 1141/ M. 1729

Mimar(lar) / usta(lar):

Mimarı bilinmemekle birlikte, Kayserili Mehmed Ağa’nın başmimarlığı döneminde inşa edildiği anlaşılmaktadır. Alem ve şebekelerinin yaldızlanmasını mimar Kayserili Mehmed Ağa yapmıştır.

Dönem / Hanedan:

Osmanlı Dönemi

Bani(ler):

Sultan III. Ahmed (H. 1115-1143 / M. 1703-1730).

Tanıtım:

Bugün Bab-ı Hümayun ile Ayasofya arasında yer alan III. Ahmed çeşmesi, köşelerinde birer sebil bulunan kare planlı bir yapıdır. Merkezinde, çevre koridoru ile kuşatılmış sekizgen bir su haznesi bulunur.

Dört cephesinin ortasına sivri kemerli birer çeşme; çeşmelerin iki yanına mihrap görünümlü mukarnas kavsaralı birer niş yapılmıştır. Arka cephede ise, nişlerin yerine sebile girişi sağlayan iki kapı yerleştirilmiştir.

Köşelerde bulunan yarım daire formlu sebillerde, yerden insan beli yüksekliğine kadar yükselen duvarların üzerine oturtulan dörder sütun, dilimli kemerlerle bağlanmıştır. Sütunlar arasında kalan üçer açıklık, madeni şebekelerle kapatılmıştır. Şebekeli açıklıkların üzerinde yükselen duvarlar yine yarım daire biçimlidir.

Yapının üzeri geniş saçaklı ahşap bir çatıyla örtülmüştür. Dıştan kurşun kaplı çatının ortasına büyük; köşelerde sebillerin üzerine rastlayan kesimlere ise daha küçük olmak üzere toplam beş kubbe yerleştirilmiştir. Ahşaptan yapılmış kubbeler, birer sekizgen kasnak üzerine oturtulmuştur. Kurşunla kaplanmış kubbelerin tepesinde altın yaldızlı tunç alemler yükselir. Adeta boşluk korkusu varmışçasına süslenen yapıda, mermercepheler, hem Türk süsleme sanatından hem de Avrupa sanatından alınmış çeşitli motiflerle bezenmiştir.

Cephelerde mukarnas, rumi, palmet gibi motiflerle oluşturulmuş yatay şeritler halinde uzanan süsleme bordürleri ile çeşmeler etrafında oluşturulmuş kıvrım dal kompozisyonları dikkati çeker. Cephelerde ve sebillerin alt kısmında, alçak kabartma olarak yapılmış çiçekli vazo motifleri görülür. Ayrıca yazı ve çinilerle oluşturulmuş süslemeler ile sebil açıklıklarını kapatan şebekelerdeki lale motifleri, yapıyı bezeyen diğer unsurlardır. Geniş ahşap saçak yüzeyi ahşaptan yapılmış süslemelere sahiptir. Cephelerin üstüne rastlayan kesimlerde kasetlemelerden oluşan düzenlemelere yer verilmiştir. Köşelerde ise çeşitli meyveli ve bitkisel bezemeli kompozisyonlar dikkati çeker.

Osmanlı Sanatı'nın gerçek anlamda Batılılaşma sürecine girdiği kabul edilen Lale Devri'nde (1130-1142 / 1718-1730) çeşme ve sebil gibi çok sayıda su yapısı inşa ettirilmiştir. Bu döneme kadar, yapı avlularında ya da duvarlarda yer alan çeşmeler, binalardan koparılarak kendi başlarına bağımsız birer yapı olarak inşa edilmeye başlanmışlardır. Kent silüetine yeni bir öğe olarak katılan bu tip çeşme ve sebiller, Osmanlı mimarisinde, yabancı etkilerin görülmeye başlandığı ilk yapılar olarak kabul edilir. Meydan çeşmesi anlayışının en anıtsal örneği olan III. Ahmed çeşme ve Sebili, tasarımı ve süsleme özellikleriyle Klasik Osmanlıdan Batı etkilerine geçişi gösteren önemli bir yapıdır.

View Short Description

12. / 18. yüzyıldan itibaren anıtsal ölçekte yapılmaya başlayan Osmanlı meydan çeşmelerinin en önemli örneklerinden biridir. Yapının dört köşesine birer sebil, cephe ortalarına da birer çeşme yerleştirilmiştir. Topkapı Sarayı'nın Bab-ı Hümayun'u önünde yer alan yapı, geniş saçaklı çatısı ve zengin süslemeleriyle Lale Devri'nin en özgün eserlerinden biridir.

Tarihlendirme:

Dört cephedeki çeşmelerin ve sebillerin üzerinde bulunan kitabe Seyyid Vehbi'nin kasidesidir. Bu kitabeden çeşmenin 1141/1729 yılında Nevşehirli Damat İbrahim Paşa'nın önerisiyle yaptırılmış olduğu anlaşılmaktadır. Tarih beyti Sultan III. Ahmed'in kendisi tarafından söylenmiştir. 1141 Ramazan / Nisan 1729 tarihli bir belge, Marmara Adası'ndan saf beyaz ve damarsız mermerlerin istendiği anlaşılmaktadır. Bu durum yapının bu tarihte henüz tamamlanmamış olduğu göstermektedir.

Seçme Kaynakça:

Eyice, S., “Ahmed III çeşmesi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, C. 2, 1989, 38-39.

Kumbaracılar, İ., İstanbul Sebilleri, Istanbul, 1938, p.8.

Tanışık, İ. H., İstanbul çeşmeleri I, Istanbul, 1943.

Citation:

İnci Kuyulu Ersoy "III. Ahmed Çeşme ve Sebili" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;ISL;tr;Mon01;33;tr

Hazırlayan: İnci Kuyulu Ersoy

MWNF Numarası: TR 50

RELATED CONTENT

Related monuments

 Artistic Introduction

 Timeline for this item


On display in


Download

As PDF (including images) As Word (text only)