Eserin adı:

Kıblenüma

Şehir:

Sultanahmet, İstanbul, Türkiye

Müze:

Türk ve İslam Eserleri Müzesi

About Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Sultanahmet

Eserin yapım tarihi:

H. 1151 / M. 1738-39

Usta(lar):

Barunü’l-Muhteri.

Müze Envanter Numarası:

157 A-B

Malzeme ve teknik:

Ahşap üzerine lake tekniği (Edirnekari).

Ebatları:

Çap: 31 cm

Dönem / Hanedan:

Osmanlı Dönemi

Üretim veya buluntu yeri:

İstanbul.

Tanıtım:

Dairesel, kapaklı kutu formundadır. Ahşap üzerine lake (Edirnekari) tekniğinde yapılmıştır. Yüzeylerin süslemesinde kırmızı, pembe, siyah, mavi ve yeşil altın yaldız kullanılmıştır. Ana gövde üzerinde (kadran ) kadran ibresi ve pusula yer alır. Kıblenümanın etki alanları harita çizimleri ile belirtilmiştir. Alt bölümde ise haritada gösterilen coğrafi yer adları Arapça yazılmıştır.

Kapağın içinde üst bölümlerde yeşil zemin üstüne Mescid-ül Haram denilen şerefeli minareler, kubbeli revaklı avlusu içinde Kabe tasvir edilmiştir. Solunda Arafat ovasındaki kutsal mekanlar yer almaktadır. Sağ tarafta, ön planda cennet ve bereket meyvesi hurma ile zeytin ağaçları görülür. Arka plandaki boşluğu, kase içinde bolluk bereket sembolü nar tasvirleri doldurur. Narların arasından uzanan yapraklarla çerçevelenen kartuş zemini altın yaldızla boyanmıştır. İçinde gonca gül demeti bulunur. Hz. Muhammed'i sembolize ettiği bilinen gül demeti 18. yüzyıl Osmanlı edebiyat ve çiçek ressamlığının en sevilen motifidir. Dönemin süsleme unsurları olan tabak içindeki meyveler bolluk, bereket, ölümsüzlük, gerçeklik sembolüdür. Alt bölümde yazılı metinde İstanbul'da "Barunü'l-Muhteri" adlı sanatçı tarafından 1151 /1738 yılında yapıldığı ve aletin kullanımına ilişkin bilgiler yer alır. Kapağın dış yüzeyi altın yaldızlı zemin üzerine barok-rokoko üslubunda süslenmiştir. Akantus yaprakları ve kıvrım dallardan oluşan girlantlar arasında vazo içinde gül ve çiçek demetleri yer alır. Türk Rokokosu olarak da adlandırılan natüralist üslupta renklerin dengeli kullanımıyla işlenmiş çiçek demetleri arasında altı oval madalyon yerleştirilmiştir. Barok ve Rokoko üsluptaki madalyonların içi dönemin kalem işi duvar süslemelerinde görülen figürsüz manzara resimleri ile süslüdür. Göl manzaraları, kıyıda ağaçlar arasında evler, kasırlar, karşı kıyıdaki köy manzaraları derinlik etkisiyle verilmiştir.

Kıblenüma "Kabe yönünü gösteren" anlamına gelen elde taşınabilir büyüklükte yapılan astronomi aletlerindendir.

Kıblenümalar, Müslümanların namaz kılarken ibadet yönüolan Kıble ve ibadet makamı olan Kâbe'yi gösteren, elde taşınabilir büyüklükte astronomi aletlerindendir. 13. / 19. yüzyıl sonlarına kadar kullanılmış olan kıblenümaların İstanbul üretimi olan bu örneği, Edirnekâri (lake) tekniğinde yapılmıştır.

Tarihlendirme:

Kapağın iç yüzündeki kitabede H. 1151 / M. 1738-39 tarihi verilmektedir.

Eserin müzeye geliş şekli:

Eser müzeye İzmir Hisar Camisinden 1951 yılında getirilmiştir.

Üretim yerinin saptanması:

Kapağın iç yüzündeki kitabede İstanbul'da üretildiği belirtilmiştir.

Seçme Kaynakça:

ölçer, N. vd. In Pursuit of Excellence, Milan 1996, s.88.

ölçer, N. vd. Türk ve İslam Eserleri Müzesi, İstanbul 2002, s.290-291.

Citation:

Gönül Tekeli "Kıblenüma" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;ISL;tr;Mus01;41;tr

Hazırlayan: Gönül Tekeli

MWNF Numarası: TR 70