Nur-u Osmaniye Camii
Kapalıçarşı'nın bitişiğindedir, Çemberlitaş, İstanbul, Türkiye
H. 1169 / M. 1755
Mimar Rum Simon (Semyon, Simeon) Kalfa. Hattatlar: Bursalı Ali Efendi, Mehmed Rasim, Fahreddin Yahya, Seyyid Abdülhalim.
Osmanlı Dönemi
Sultan I. Mahmud (H. 1143- 1167 / M. 1730-1754); Sultan III. Osman (H. 1167-1170 / M. 1754 –1757).
Nur-u Osmaniye Camii, medrese, imaret, kütüphane, türbe, sebil, çeşme ile bu yapıların etrafını çevreleyen dükkanlardan oluşan külliyenin ana yapısıdır.
Osmanlı mimarisinin en güçlü Barok yapısı olarak kabul edilen cami için Sultan I. Mahmud Avrupa'dan kilise planları getirterek bunlara benzer bir bina yaptırmak istemiş, mimar olarak da Rum Simon kalfayı görevlendirmiştir. Ancak ulemanın karşı koymasıyla söz konusu planlar uygulanamamıştır.
Arazinin topografik konumu nedeniyle bir subasman üzerinde inşa edilmiş ve girişleri geniş ve yüksek merdivenlerle sağlanmıştır. Caminin 25.75 m. çapında kubbeyle örtülmüş kare harimi geleneksel şemada inşa edilmiştir. Ancak, harim önünde yer alan Osmanlı camilerinin klasik dikdörtgen avlusu yerini poligonal avluya bırakmıştır. Revaklı avluda şadırvan bulunmamaktadır. Yapının diğer önemli bir özelliği de mihrap çıkıntısının poligonal formu ve yarım kubbeyle örtülerek absidial biçim almasıdır. Son cemaat yerinin doğu ve batı cephelerine ikişer şerefeli taş külahlı birer minare inşa edilmiştir. Harimin doğu ve batı cephesi önünde uzanan revak, güneyde harime açılan birer mahfil ile kesilmiştir. Bunlardan doğudaki hünkar mahfilidir ve bir rampayla ulaşılır. İç mekan doğu, batı ve kuzey duvarları boyunca yüksek inşa edilmiş galerilerle kuşatılmıştır. Mermer mihrap ve minber bol profilasyonlu silmelere sahiptir.
Dörtgen baldaken kuruluş üzerine oturan ve tüm yapıya egemen olan kubbe, büyük bir plastik etkiyle yükselir. Askı kemerlerinin kuvvetli profilleri ve bu profillerin köşelere dalgalı hatlarla bağlanması; minare şerefelerinin mukarnas sıraları yerine dairevi profillerle minare gövdesine birleşmesi, Osmanlı mimarisinde görülen yeni özelliklerdir. Yapıda bol profilasyonlu abartılı kornişler ve bunların köşe bağlantılarının eğri hatlarla verilmesi, duvarlarda üst üste yerleştirilmiş destekler Avrupa mimarisini çağrıştırır.
Tamamen mermer kaplamalı yapı yoğun süslemelere sahiptir. Yapının en önemli özelliklerinden biri kullanılan mimari unsurların yapıya dekoratif özellikler kazandırmasıdır. Geleneksel unsurlar yerini yeni bir anlayışla yorumlanmış Batılı biçimlere bırakmıştır. Klasik kemer ve kavsara biçimleri ile sütun başlıkları değişmiştir. Yuvarlak kemerler, dalgalı kemerler; bindirmeli profillerle oluşturulmuş kavsaralar; C - S kıvrımları, dairevi profilli biçimler, çeşitli kabartmalar, kartuşlar abartılı olarak kullanılmıştır. Kemerlerin kuvvetli profilleri ve bu profillerin köşelere dalgalı hatlarla bağlanması; minare şerefelerinin mukarnas sıraları yerine dairevi profillerle minare gövdesine birleşmesi, Osmanlı mimarisinde görülen yeni özelliklerdir. İç mekanda ünlü hattatlar tarafından yazılmış yazılar önemli yer tutar.
Osmanlı Barok mimarisinin en önemli yapılarından biri olan Nur-u Osmaniye Camii, tek kubbeli harimi ile geleneksel plan şemasını sürdürürken şadırvansız poligonal avlusu ve absidial formlu mihrabı ile Osmanlı mimarisinde ayrıcalıklı bir yere sahiptir.
Osmanlı mimarisinde Batılı üslup etkilerinin yoğun olarak hissedildiği bir yapıdır. Tek kubbeli ibadet mekânı açısından geleneksel plan şemalarına bağlı kalan cami, çokgen avlusu ve absidial formlu mihrabı ile Osmanlı mimarisinin en güçlü Barok yapısı olarak kabul edilir. Sütun başlığı, kemer, kavsara gibi mimari unsurlar Osmanlı mimarisinin geleneksel formlarından uzaklaşarak yerini yeni bir anlayışla yorumlanmış Batılı biçimlere bırakmıştır.
Nur-u Osmaniye Külliyesi'nin bina katibi Ahmet Efendi'nin yazdığı Tarih-i Camii Şerif-i Nur-u Osmanî adlı risale, külliyenin yapımıyla ilgili ayrıntılı bilgiler içermektedir. Bu bilgilere göre Sultan I. Mahmud tarafından 1161 / 1748 yılında inşa ettirilmeye başlanan külliye onun ölümünden sonra III. Osman Dönemi'nde 1169 / 1755 yılında tamamlanmıştır.
Kuban, D. Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İstanbul 1954.
Kuban, D. “Nuruosmaniye Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, 6, 1994, 100-104.
Kuban, D. Kent ve Mimarlık üzerine İstanbul Yazıları, İstanbul, 1998.
İnci Kuyulu Ersoy "Nur-u Osmaniye Camii" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;ISL;tr;Mon01;35;tr
Hazırlayan: İnci Kuyulu Ersoy
MWNF Numarası: TR 52
RELATED CONTENT
Related monuments
On display in
Exhibition(s)
Discover Islamic Art
Western Influence in Ottoman Lands | Turkey The Ottomans | The Ottoman Capital: IstanbulDownload
As PDF (including images) As Word (text only)