Eserin adı:

Uşak Halısı (Bergama)

Diğer ad(lar)ı:

'Holbein' halısı

Şehir:

Sultanahmet, İstanbul, Türkiye

Müze:

Türk ve İslam Eserleri Müzesi

About Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Sultanahmet

Eserin yapım tarihi:

H. 10. / M. 16. yüzyıl

Müze Envanter Numarası:

468

Malzeme ve teknik:

Yüne-yün, Türk (Gördes) düğümü.

Ebatları:

170 x 292 cm

Dönem / Hanedan:

Osmanlı Dönemi

Üretim veya buluntu yeri:

Batı Anadolu Bölgesi (Bergama-Uşak yöresi).

Tanıtım:

Batı Anadolu yöresinde dokunmuş 10. / 16. yüzyıl Bergama halısıdır. Atkı ve çözgü iplikleri yündür. Gördes düğümü kullanılmıştır. Kirli sarı zemin üzerine çiçek rozetli bordürlü, aralarda ikişer sekizgenin yer aldığı iki büyük dikdörtgenle beş bölmeye ayrılmıştır. Kırmızı zeminli dikdörtgenlerin içinde iç içe geçmiş sekizgenler ana motifi meydana getirir. Sekizgenlerin merkezinde sekiz kollu yıldız rozet yer alır. Yıldız etrafında çengel ve geçmelerle çiçek rozeti formuna dönüşen içteki sekizgenin çevresinde ise aralarında kırmızı ve beyaz stilize yaprakların yer aldığı yıldız kümesi dolaşır. Sarı ve mavi geçmelerle tamamlanan ana sekizgenin dört köşesine yerleştirilen çengellerden oluşan köşebentler büyük dikdörtgeni tamamlar. Zincir ve yaprak motifli iki ince bordürün çevrelediği lacivert zeminli ana bordürde stilize kufi harf kümeleri yer alır. Kırmızı konturlu beyaz, sarı, yeşil, mavi renkle Kufi-taklidi geçme motifleri, ortalarındaki zıt renklerle uyumlu bir kontrast oluşturur.

Osmanlı ticaretinde önemli bir yeri olan Türk halıları, 8. / 14. yüzyıldan itibaren Avrupa pazarlarına çok sayıda ihraç edilmiştir. Pahalı bir ihraç malı olan bu halılar, soylu aileler, kilise ve ticaretle uğraşan zengin burjuva sınıfı tarafından büyük rağbet görmüştür. Resim sanatına büyük ilgi duyan bu zümreler, kilise ve saraylarını süsleyen tablolar ile kendi portrelerinde sahip oldukları değerli halıların da resmedilmesini sağlamıştır.

9. / 15. yüzyıldan itibaren birçok sanatçı tarafından üretilen bu tablolar, halıların tarihlenmesi ve tipolojisinde önemli rol oynamışlardır. Holbein halıları olarak tanınan halıların bazıları Alman ressam Hans Holbein'in (1497-1543) tablolarında yer almış, bazıları ise hiçbir tablosunda yer almadığı halde “Holbein Halıları” olarak halı terminolojisine yerleşmiştir. Eserimiz Holbein IV grubu içerisinde değerlendirilmektedir.

10. / 16. yüzyılda Bergama'da doğal yün ile Türk (Gördes) düğüm tekniğinde dokunmuş halılardandır. Zeminin dikdörtgenlere bölündüğü ve geometrik formların stilize bitkisel motiflere dönüştüğü bu halılar, Alman ressam Holbein'in tablolarına konu olduklarından 'Holbein Halıları' adıyla ün kazanmışlardır.

Tarihlendirme:

Motif ve kompozisyon özelliklerinin yanı sıra benzerlerinin resmedildiği tablolara dayanılarak 10. / 16. yüzyıla tarihlendirilmektedir.

Eserin müzeye geliş şekli:

13. / 19. yüzyılda yurt genelinde başlatılan eser toplama çalışmaları kapsamında Sivrihisar Şeyh Baba Yusuf Camii'nden 1329 / 1911 yılında Müze'ye getirilmiştir.

Üretim yerinin saptanması:

16. yüzyılda Bergama ve Uşak yöreleri halıcılığıyla tanınmaktadır. Halen üretimin sürdüğü Bergama halıcılığında gözlenen motif repertuarı ve geometrik bölümleme bu eserin Uşak'tan ziyade Bergama yöresinde dokunduğunu düşündürtmektedir.

Seçme Kaynakça:

Aslanapa, O.Türk Halı Sanatının Bin Yılı, İstanbul 1987, s.94. Lev. 127

Erdmann, K. Seven Hundred Years of Oriental Carpets, London 1970, p.105

Erdmann, K. Der Türkische Teppich des 15. Jahrhunderts, İstanbul 1958, s.32.

ölçer, N. vd, Turkish Carpets from the 13th-18th Centuries, İstanbul 1996. pl.42.

Citation:

Gönül Tekeli "Uşak Halısı (Bergama)" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=object;ISL;tr;Mus01;39;tr

Hazırlayan: Gönül Tekeli

MWNF Numarası: TR 68