Anıtın adı:

Ulu Cami

Şehir:

Çarşı, Bursa, Türkiye

İnşa tarihi:

H. 802 / M. 1400

Mimar(lar) / usta(lar):

Antepli Abdülaziz Oğlu Hacı Mehmed.

Dönem / Hanedan:

Erken Osmanlı Dönemi

Bani(ler):

Yıldırım Bayezid (H. 791-804 / M. 1389-1402).

Tanıtım:

Doğu-batı yönünde, yaklaşık 55.00 x 69.00 metre ölçülerinde dikdörtgen bir alan üzerine inşa edilmiştir. Rivayete göre Karamanoğlu Mehmed Bey 1412 yılında Bursa Kalesi'ni kuşattığında caminin çevresine odun yığdırarak camiyi yakmak istemiş, bu nedenle de caminin düzgün kesme taşlı duvar kaplamalarında büyük hasar oluşmuştur. Hasarı gizlemek için sıvanan duvarlar, 1951-1959 yılları arasında yapılan onarımda sıvalar kaldırılarak ortaya çıkarılmış ve yapının duvar kaplamaları yenilenmiştir.

Caminin doğu, batı ve kuzey cephesinde birer taçkapı bulunmaktadır. Bunlardan en görkemlisi kuzey taçkapısıdır. Duvarlara ikişer sıra pencere inşa edilmiştir. Alt sıradaki dikdörtgen şekilli pencerelerin alınlıklarında birbirinden farklı düzenlemeler yapıldığı dikkati çeker. Kuzey cephesinin doğu ve batı köşelerinde birer minare vardır. Batı köşesindeki yapıya bitişik minare, sekizgen bir kaide üzerinde yükselir. Minarenin biri içeriden, diğeri dışarıdan iki girişi ve iki merdiveni vardır. Her iki merdiven de şerefeye kadar çıkmaktadır, ancak dıştaki kapıdan girilen merdivenden ayrıca çatıya da çıkılabilmektedir. Kitabesinden bu minarenin Yıldırım Bayezid tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Yapıya bitişik olmayan doğu köşesindeki minarenin, kaidesi Emir Hanı'nın ahır bölümü içinde kaldığı için ilk yapıyla birlikte inşa edilmediği öne sürülür.

Harim, haçvari şekilli oniki payeyi birbirlerine ve duvarlara bağlayan kemerlerle eş büyüklükte yirmi birime ayrılmış ve her birimin üzeri birer kubbeyle örtülmüştür. Kuzey taçkapısı ile mihrap ekseni üzerindeki birimlerden birinin üzerini örten kubbenin tepesi açık bırakılmış ve altına bir şadırvan yerleştirilmiştir. Harim, kubbelerin kasnakları ile duvarlardaki iki sıra pencereden ışık almasına karşın yeterince aydınlık değildir.

Mihrap, kıble duvarının ortasındadır. Dikdörtgen profilli mihrap nişi mukarnaslı bir kavsara ile örtülüdür. Zeynî Çelebi tarafından Mehmed adlı bir ustaya yaptırılan mihraptaki süslemeler 15 Şevval 979 / 02 Mart 1572 tarihinde tamamlanmıştır. Mihraptaki boya ve yaldızla yapılmış süslemeler ise, 1322 / 1905 tarihine aittir.

Kündekâri tekniğinin kullanıldığı ahşap minberdeki süslemeler, Anadolu Selçuklu dönemi süslemeleriyle benzerlik gösterir. Minberin yan aynalıklarında, çıtalar arasında kalan geometrik motiflerin içinde oyma tekniğinde yapılmış bitkisel örnekli süslemeler vardır. Kitabesinden Yıldırım Bayezid zamanında, 802 / 1400 tarihinde, Antepli Abdülaziz Oğlu Hacı Mehmed tarafından yapıldığı anlaşılmaktadır.

Tek parça mermerden oyulmuş vaaz kürsüsü 1231 / 1816 tarihinde; ahşaptan sekiz sütun ile taşınan müezzin mahfili ise 956/1549 tarihinde yapılmıştır.

Camideki süslemeler kuzey taçkapısı, mihrap, minber ve harim duvarlarında yer almaktadır. Kuzey taçkapısında ve mihraptaki, bitkisel ve geometrik motiflerden oluşan süslemeler oyma tekniğinde yapılmıştır. Harim duvarlarının sıvaları üzerindeki, çok sayıda hat sanatı örneği 1192-1357 / 1778-1938 yılları arasında yapılmıştır.

Bursa'nın en geniş ibadet mekânına sahip camisidir. Ulu Cami'nin enine dikdörtgen planlı ibadet mekânı, eş büyüklükte yirmi kubbe ile örtülüdür. Ceviz ağacından yapılmış ve gerçek kündekâri tekniğinin kullanıldığı minberi, Erken Osmanlı sanatının en önemli örneklerinden biridir.

Tarihlendirme:

Minberdeki kitabede caminin Yıldırım Bayezid tarafından inşa ettirildiği ve inşaatının 802/1399-1400 tarihinde tamamlandığı yazılıdır. Vakıf kayıtlarından ise, caminin inşaatına 1396 yılında başlandığı ve 1399 yılında bitirildiği anlaşılmaktadır.

Seçme Kaynakça:

Ayverdi, E.H., İstanbul Mi'mârî çağının Menşe'i Osmanlı Mi'mârîsinin İlk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gaazîler Hüdavendigâr ve Yıldırım Bâyezid 630-805 (1230-1402), II. Baskı, İstanbul, 1989.

Baykal, K., Bursa ve Anıtları, II. Baskı, Levent, 1982.

Demiralp, Y., Erken Osmanlı Sanatı, Beyliklerin Mirası, Madrid, 1999, s. 109-111.

Gabriel, A., Une Capitale Turque Brousse Bursa, Paris, 1958.

Wilde, H., Brussa, Berlin, 1909.

Citation:

Yekta Demiralp "Ulu Cami" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;ISL;tr;Mon01;16;tr

Hazırlayan: Yekta Demiralp

MWNF Numarası: TR 25