Anıtın adı:

Çakırağa Konağı

Şehir:

Birgi-Ödemiş, İzmir, Türkiye

İnşa tarihi:

H. 13. / M. 19. yüzyıl

Dönem / Hanedan:

Osmanlı Dönemi

Bani(ler):

Çakıroğlu Ailesi.

Tanıtım:

Birgi Deresi'ne paralel çakırağa Sokağı'nda bulunan yapı üç katlı bir konaktır. U şekilli yapının orta ve üst katlarında dış sofalı plan şeması uygulanmıştır. Kiremit kaplı çatıyla örtülmüş yapıyı geniş bir saçak çevrelemektedir. Batısındaki dar sokağa bakan ana cephesinde dört adet eli belinde (konsol) üzerine oturan üç çıkma vardır. Cephenin alt kesimine iki kapı, kapıların üst hizası ile çıkmaların ön ve yan yüzlerine pencereler açılmıştır.

Avluya bakan doğu cephesinde, her katta L biçimli birer sofa (hayat) bulunur. Orta ve üst katlarda sofanın uzun kenarının ortasına ahşap korkuluklu cumbayı andıran birer çıkma yapılmıştır. Bu çıkmaların küçük birer örneği de, sofanın kısa kenarında tekrarlanmıştır.

üst katta, üç eyvan ile bu eyvanlar arasına ikişer oda yerleştirilmiştir. Ortadaki ana eyvan, sofaya üç kemerle açılır. Orta katta, benzer plan tekrarlanmakla birlikte, bu katta bir oda daha fazladır. Tüm mekanlar ahşap tavanla örtülmüştür ancak orta katın tavanı daha alçaktır.

çakırağa Konağı'nın hem cepheleri hem de üst kat mekanları çeşitli duvar resimleriyle bezenmiştir. Resimlerin konusunu tek yapı ve yelkenli tasvirleri, manzaralar, çeşitli natürmortlar, çiçekler, ağaçlar, kartuşlar, boş madalyonlar, girlandlar, perde ve sütun motifleri oluşturur.

Konağın en ilgi çekici resimlerini panoramik kent görünümleri oluşturur. Odalardan birinde İstanbul, diğerinde İzmir, sofada ise kaleli bir sahil kenti resimlenmiştir. çakırağa Konağı'nın İstanbul panoraması, duvar resimlerinde tutkuyla canlandırılan İstanbul görünümlerinin Anadolu'daki en görkemli örneğidir. Gerçeğe yakın bir gözlemin ürünü olan İzmir panoramasında ise kent, Kadifekale, Sarıkışla gibi bilinen yapılarıyla resimlenmiştir. önünde iskeleler, yelkenliler, kayıklar bulunan kaleli kıyı kentinin neresi olduğu belirlenememekle birlikte, sanatçı, Ege kıyılarında yer alan çeşme, Foça gibi kaleli bir merkezi düşsel olarak görüntülemiş olmalıdır.

Yapının ana cephesi ve üst katının sofa duvarları doğa içinde verilmiş çeşitli köşk tasvirleriyle bezenmiştir. Tek başlarına veya çeşitli kaplar içinde verilen çiçekler, kaselere yerleştirilmiş çiçek ve meyveler, gerçekmiş izlenimi veren perde motiflerinden oluşan renkli resimlerin yanı sıra; ana cephedeki ağaç, yelkenli, yel değirmeni, kuyu gibi motifler ile küçük köşk tasvirlerinden oluşan siyah renkli boyayla yapılmış örnekler de konağın zengin süsleme programını gösterir.

çakırağa Konağı, ahşap işçiliği ile de önemli bir yapıdır. üst katta, ahşap tavanlarda çıtalarla bölünmüş geometrik panoların içlerine ay, yıldız, çiçek, meyve gibi çeşitli motifler resimlenmiştir.

Zengin süslemeleriyle Anadolu Türk konutları arasında ayrıcalıklı bir yere sahip olan çakırağa Konağı'nı bezeyen resimler, geç dönem Anadolu Türk mimari süsleme sanatına yeni bir tür olarak katılmış duvar resimlerinin özgün örneklerindendir.

Resim çokluğuyla adeta bir resim müzesi görünümünde olan konak, bugün, Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı bir müze olarak kullanılmaktadır.

Gerek plan tasarımı gerekse kalemişi ve ahşap süslemeleriyle, Anadolu Türk evlerinin günümüze ulaşabilmiş özgün örneklerinden biridir. üç katlı yapının zemin katında servis mekânlarına, diğer iki katı ise yaşam mekânlarına ayrılmıştır. Hem cephelerini hem de üst kat mekânlarını bezeyen duvar resimleri arasında İstanbul ve İzmir'in panoramik görünümleri dikkati çeker. 1995'den beri müze olarak ziyaretçilere açıktır.

Tarihlendirme:

İnşa tarihi hakkında farklı tarihler ileri sürülmektedir. çakıroğullarının Birgi'deki mezar taşlarından hareketle, 19.yy.ın ilk yarısında yapılmış olduğu düşünülmektedir. Konaktaki duvar resimlerinin özellikleri de, bu tarihlemeye uymaktadır. İzmir panoramasında görülen, bugün mevcut olmayan Sarıkışla binası 1243 / 1827-28 yılında tamamlanmıştır. Bu nedenle resimler bu tarihten sonra yapılmış olmalıdır. Resimlerin üslup özellikleri de zaten 19.yy.ın ilk yarısında İzmir ve çevresinde eser veren bir sanatçı atölyesine ait olduklarını göstermektedir.

Seçme Kaynakça:

Arık, R. Batılılaşma Dönemi Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara 1976.

Eldem, S. “çakırağa Konağı”, Türkiyemiz, 1, 1970, 11-15.

Kuyulu, İ. “İzmir ve çevresindeki Bir Grup Duvar Resminin Düşündürdükleri”, II. Uluslararası İzmir Sempozyumu, İzmir 1998, 57-78.

Kuyulu, İ. “çakırağa Konağı”, Birgi Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları (ed. R. H. ünal), Ankara 2001, 141-152.

Citation:

İnci Kuyulu Ersoy "Çakırağa Konağı" in "Discover Islamic Art", Museum With No Frontiers, 2024. 2024. https://islamicart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;ISL;tr;Mon01;32;tr

Hazırlayan: İnci Kuyulu Ersoy

MWNF Numarası: TR 46